Կոմպոզիտոր-դաշնակահար Գարիկ Շարոյանը 44 -օրյա պատերազմիցց հետո որոշել է ստեղնաշարին հանձնել պատերազմի ժամանակ ունեցած ապրումները։ Կիսատ գրված ստեղծագործությունը նվագելիս, հնչյուններն ստիպում են վերապրել և երաժշտության միջոցով փոխանցել զգացողությունները։
«Փաստինֆո»-ին Գարիկը պատմել է, որ Կոնսերվատորիան ավարտելուց հետո պետք է ծառայեր զինված ուժերի երաժշտական դասակում, սակայն վիճակահանությամբ քաշեց Հադրութը, պայմանով, որ մեկ ամիսից պետք է տեղափոխվի։ Պատերազմը խախտեց ամեն ինչ։ Ընդամենը 1,5 ամսվա նորակոչիկը զինված ուժերում երաժշտական գործիքները փոխարինեց զենքով:
«Սեպտեմբերի 25-ին իմացանք, որ կռիվ պետք է լինի։ Պոլկը բարձրացավ դիրքեր։ Կոնկրետ մեր մոտ դիտակետից նայեցինք, ահռելի մեծ քանակի զինտեխնիկա էին բերում լուրջ բան էր սկսվելու։ Մենք արթուն էինք նույնիսկ սեպտեմբերի 27-ին։ Սովորական հերթափոխ չէր»,- պատմել է Շարոյանը։
Սովորական չէր 27-ի առավոտը` չնայած մինչև վերջին վայրկյանը Գարիկը չէր հավատում, որ պատերազմ կսկսվի։ Առավոտյան՝ սովորույթի համաձայն, որոշել էին սուրճ խմել։ Այդ ժամանակ ընկերներին փորձում էր հուսադրել, սակայն դեռ խոսքը չավարտած լսվեցին առաջին կրակոցի ձայները։ Պատերազմն սկսվել էր։
Երիտասարդը պատմել է, որ իրականում թշնամին առաջին օրվանից էլ օգտագործել է ֆոսֆոր պարունակող արգելված զենքեր։ Պատերազմի ականատեսը հիշում է՝ ինչպես է կրակն իր աչքի առաջ վայրկյանների ընթացքում բոցավառվել ու տարածվել ամբողջ դիրքով։
«Ամենասկզբից էլ լարված էր։ Ամսի 27-ին` ժամը 7-ից մինչև 5-ը անդադար կռիվ ենք տվել։ Սիգարետ ծխելու ժամանակ էլ չկար։ Մի քանի օր գիտակցության չէի գալիս։ Իմ հրետանու մոտի սնարյադը վերջացել էր, գնացել էի 4-րդի մոտից բերելու։ Որ հետ եկա, կրակի բոց տվեց միանգամից դիմացս։ Ես ընկա, սննարյադը ձեռքիցս ընկավ։
Կրակը տարածվում էր։ Գոռում էի՝ պաժառա։ Մեր թաքստոցը մեր խրամատն էր, բայց չէինք կարող թաքնվել։ Բաց դաշտ էր՝ ծառ էլ չկար։ Ընկերս պառկած էր, գնացի քաշեցի ու իրար հետ վազեցինք, 50 մետրի չափով հեռվացել էինք նույն թմբի վրա սնարյադ ընկավ, Պարզ է արդյունքը»։
Գարիկը նրբազգաց է ու մանկուց ֆոբիա ուներ արյունից։ Երկու օր շարունակ անգիտակից է եղել։ Պատերազմի արհավիրքը Գարիկի մոտ խոսելու դժվարություններ առաջացրեց, հերթափոխի դուրս չէր գալիս։ Հոկտեմբերի 10-ն ամենադաժանն էր հրետանավորների համար՝ թշնամին ռմբակոծում էր։ Գարիկն այդ օրը ծանր վիրավորվեց։ Վախից ու չդադարող պայթյունների ձայներից անզգայացել էր, կորցրել հիշողությունն ու խոսելու ունակությունը։ Երկու օր անց՝ ընկերները նրան Ֆիզուլի են տեղափոխել։
«Հետ գնալու հրաման մենք շուտ ենք ունեցել։ Ասում էին՝ պեխոտայով առաջ են եկել, բացի մեզնից Դ 20-ն էլ էր աշխատում։ Մենք հետ չենք գնացել, մինչև վերջ մնացել ենք։ Ամսի 10-ին շատ ուժեղ ռմբակոծեցին։ Այդ օրը վիրավորվեցի՝ կանտուզիա ստացա, խոսելու հետ խնդիրներ ունեի՝ չէի խոսում առհասարակ։ Մնացածը ընկերներս են պատմել։ Երկու օր պոստում եմ եղել էդ վիճակով, հնարավորություն չեն ունեցել իջեցնելու՝ շրջափակման մեջ են եղել։ Հիշում եմ՝ ֆիզուլիում արթանցա, ոչինչ չէի հիշում։
Գլխիս ուժեղ ցավ ունեի։ Վիրավորներով պադվալում էինք, չգիտեի գերի եմ, թե չէ։ Ոչ մեկին չեմ ճանաչել։ Ծանոթ մարդ չկար։ Մեկից հեռախոս ուզեցի, որ կապվեմ հարազատներիս հետ՝ չստացվեց։ Ինձ շփոթեցին ուրիշի հետ՝ անուն կարդացին ու նստեցրեցին բժշկական մեքենան, տարան Ազոխ։ Հասանք այնտեղ ու դիմավորեցին բժիշկները հագուստ ու սնունդ տվեցին ինձ»։
Հարազատների հետ կապի դուրս են եկել Ազոխում գտնվող բուժքույրերը։ Գարիկը վերջին օրերից շատ բան չի հիշում՝ հիշում է միայն, որ հոսպիտալի վերածված Ազոխի դպրոցում էին, բուժքույրերի խնամքի տակ, սակայն այդտեղ էլ երկար մնալ չհաջողվեց։
«Ժամը 10-ի կողմերը խուճապ սկսվեց։ Լարված էր վիճակը։ Դուրս ենք եկել մթության մեջ, լույս չէր վառվում։ Թուղթ ցույց տվեցի երևանցի մի տղայի, բուժքրոջ անունը վրան գրված էր։ Հարազատներս կապի էին դուրս եկել ու ասել, կողքից հեռու չգնամ, մինչև իրենց ասած մարդը մոտենա։ Մենք տեղափոխվեցինք Ստեփանակերտ, այնտեղից էլ ինձ բերեցին Երևան»։
Մայրաքաղաք վերադառնալուն պես Գարիկը հույս ուներ, որ հույզերն ու վնասվածքները կկարգավորվեն։ Խոսքը վերականգնելու համար երկար բուժում ստացավ։ Սակայն անասելի ցավը կրկնվում էր, կրկին կորուստների մասին լուրեր ստանում։ Ընկերներից շատերը զոհվեցին։
«Նորից ապրելու և ստեղծագործելու հույսը Գարիկին ստիպեց ապրել ու պայքարել, շնչել ու անվերջ նվագել, նոտաների միջոցով արտահայտել հույզերը։ Ոչինչ կյանքում պատահական չի լինում, նա էլ ամեն ինչ կապում է ճակատագրի հետ։
«Իմ ու ընկերոջս՝ Կոլյայի ծանոթությունը ճակատագրական էր։ Ինձ ասել էին 2 ամիս ծառայությունից հետո կշարունակես մուզվոդում։ Կոլյային երկրորդ հրետանի էին տարել, ինձ՝ հրետանի առաջին։ Ծառայությունը երկրորդ հրետանիում խիստ էր, մեր մոտ՝ հեշտ։ Ասացի տեղափոխվում եմ ընկերոջս մոտ։ Ինձ ասացին բարդ է այնտեղ, հետո կփոշմանես։ Դա ճակատագրական էր, քանի որ առաջին հրետանիում չնայած ծառայությունը հեշտ էր, բայց պատերազմում զոհեր շատ են ունեցել։ Երկրորդում մեր ծառայությունը բարդ էր՝ բայց չզոհվեցինք։ Ծառայության ժամանակ Աստծո ներկայությունը շատ եմ զգացել։ Փայտից ճաշարան ունեինք, գնացել էի այնտեղից ջուր վերցնելու, ճանապարհին շշով զենքի յուղ կար, մտածեցի տանեմ բլինդաժ նոր գնամ ջրի, թե հակառակը։ Գնացի բինդաժ ու այդ ժամանակ սնարյադը ընկավ ճաշարանի վրա։ Հիմա մտածում եմ՝ Աստված նայել է երեսիս»։
Շատ հարցերի պատասխաններ չի գտել, շատ հարցերի հետ էլ հաշտվել դեռևս չի կարողանում։ Մեկ ամսվա զինծառայողը դիրքերում չպետք է մնար, նույնիսկ կես տարվա զինծառայողը այդքան գիտելիք չուներ՝ դիմակայելու այդ ամենին։ Իր համար կրկնակի բարդ էր։ Որպես հայրենասեր տղա նշում է ՝ անընդունելի էր պատերազմի նման ավարտը։
«Կռվի ժամանակ շատ չէի մտածում կյանքի մասին, ինչքան ձեռքերս ու ականջներս չկորցնեմ, ամեն պայթյունից հետո նայում էր՝ բան չլիներ։ Մենք ինքներս մեզնից, մեր մշակույթից ոնց որ հեռվացել ենք։ Օտարին ենք ձգտում, բայց այնքան լավ ազգ ենք, մեր ազգը տաղանդավոր է, որ մերը պահենք, միահամուռ լիենք, ուժեղ կլինենք, բայց ներսից է բորբոքվել ամեն ինչ»։
Գարիկը ծառայությունից հետո կրկին տրվել է մասնագիտությանը՝ նոտաներն օգնում են կամաց-կամաց ջնջել վատ հիշողությունները, մոռանալ ու վերստին ներքուստ ներդաշնակ ապրել։ Ասում է ՝ արվեստն ավելի ուժեղ զենք է, քան իսկական զենքը, պետք է գնահատել ու պահել, քայլել առաջ։ Գարիկը շուտով կդառնա 23 տարեկան, հոկտեմբերին ընտանիք է կազմել, ու հպարտությամբ է նշում՝ հարսի պարի համար երաժշտությունն ինքն է գրել։
Գարիկը նրբազգաց է ու մանկուց ֆոբիա ուներ արյունից։ Երկու օր շարունակ անգիտակից է եղել։ Պատերազմի արհավիրքը Գարիկի մոտ խոսելու դժվարություններ առաջացրեց, հերթափոխի դուրս չէր գալիս։ Հոկտեմբերի 10-ն ամենադաժանն էր հրետանավորների համար՝ թշնամին ռմբակոծում էր։ Գարիկն այդ օրը ծանր վիրավորվեց։ Վախից ու չդադարող պայթյունների ձայներից անզգայացել էր, կորցրել հիշողությունն ու խոսելու ունակությունը։ Երկու օր անց՝ ընկերները նրան Ֆիզուլի են տեղափոխել։ «Հետ գնալու հրաման մենք շուտ ենք ունեցել։ Ասում էին՝ պեխոտայով առաջ են եկել, բացի մեզնից Դ 20-ն էլ էր աշխատում։ Մենք հետ չենք գնացել, մինչև վերջ մնացել ենք։ Ամսի 10-ին շատ ուժեղ ռմբակոծեցին։ Այդ օրը վիրավորվեցի՝ կանտուզիա ստացա, խոսելու հետ խնդիրներ ունեի՝ չէի խոսում առհասարակ։
Մնացածը ընկերներս են պատմել։ Երկու օր պոստում եմ եղել էդ վիճակով, հնարավորություն չեն ունեցել իջեցնելու՝ շրջափակման մեջ են եղել։ Հիշում եմ՝ ֆիզուլիում արթանցա, ոչինչ չէի հիշում։ Գլխիս ուժեղ ցավ ունեի։ Վիրավորներով պադվալում էինք, չգիտեի գերի եմ, թե չէ։ Ոչ մեկին չեմ ճանաչել։ Ծանոթ մարդ չկար։ Մեկից հեռախոս ուզեցի, որ կապվեմ հարազատներիս հետ՝ չստացվեց։ Ինձ շփոթեցին ուրիշի հետ՝ անուն կարդացին ու նստեցրեցին բժշկական մեքենան, տարան Ազոխ։
Հասանք այնտեղ ու դիմավորեցին բժիշկները հագուստ ու սնունդ տվեցին ինձ»։ Հարազատների հետ կապի դուրս են եկել Ազոխում գտնվող բուժքույրերը։ Գարիկը վերջին օրերից շատ բան չի հիշում՝ հիշում է միայն, որ հոսպիտալի վերածված Ազոխի դպրոցում էին, բուժքույրերի խնամքի տակ, սակայն այդտեղ էլ երկար մնալ չհաջողվեց։
«Ժամը 10-ի կողմերը խուճապ սկսվեց։ Լարված էր վիճակը։ Դուրս ենք եկել մթության մեջ, լույս չէր վառվում։ Թուղթ ցույց տվեցի երևանցի մի տղայի, բուժքրոջ անունը վրան գրված էր։ Հարազատներս կապի էին դուրս եկել ու ասել, կողքից հեռու չգնամ, մինչև իրենց ասած մարդը մոտենա։ Մենք տեղափոխվեցինք Ստեփանակերտ, այնտեղից էլ ինձ բերեցին Երևան»։ Մայրաքաղաք վերադառնալուն պես Գարիկը հույս ուներ, որ հույզերն ու վնասվածքները կկարգավորվեն։ Խոսքը վերականգնելու համար երկար բուժում ստացավ։ Սակայն անասելի ցավը կրկնվում էր, կրկին կորուստների մասին լուրեր ստանում։ Ընկերներից շատերը զոհվեցին։
«Նորից ապրելու և ստեղծագործելու հույսը Գարիկին ստիպեց ապրել ու պայքարել, շնչել ու անվերջ նվագել, նոտաների միջոցով արտահայտել հույզերը։ Ոչինչ կյանքում պատահական չի լինում, նա էլ ամեն ինչ կապում է ճակատագրի հետ։ «Իմ ու ընկերոջս՝ Կոլյայի ծանոթությունը ճակատագրական էր։ Ինձ ասել էին 2 ամիս ծառայությունից հետո կշարունակես մուզվոդում։ Կոլյային երկրորդ հրետանի էին տարել, ինձ՝ հրետանի առաջին։ Ծառայությունը երկրորդ հրետանիում խիստ էր, մեր մոտ՝ հեշտ։ Ասացի տեղափոխվում եմ ընկերոջս մոտ։ Ինձ ասացին բարդ է այնտեղ, հետո կփոշմանես։
Դա ճակատագրական էր, քանի որ առաջին հրետանիում չնայած ծառայությունը հեշտ էր, բայց պատերազմում զոհեր շատ են ունեցել։ Երկրորդում մեր ծառայությունը բարդ էր՝ բայց չզոհվեցինք։ Ծառայության ժամանակ Աստծո ներկայությունը շատ եմ զգացել։ Փայտից ճաշարան ունեինք, գնացել էի այնտեղից ջուր վերցնելու, ճանապարհին շշով զենքի յուղ կար, մտածեցի տանեմ բլինդաժ նոր գնամ ջրի, թե հակառակը։ Գնացի բինդաժ ու այդ ժամանակ սնարյադը ընկավ ճաշարանի վրա։ Հիմա մտածում եմ՝ Աստված նայել է երեսիս»։ Շատ հարցերի պատասխաններ չի գտել, շատ հարցերի հետ էլ հաշտվել դեռևս չի կարողանում։ Մեկ ամսվա զինծառայողը դիրքերում չպետք է մնար, նույնիսկ կես տարվա զինծառայողը այդքան գիտելիք չուներ՝ դիմակայելու այդ ամենին։ Իր համար կրկնակի բարդ էր։
Որպես հայրենասեր տղա նշում է ՝ անընդունելի էր պատերազմի նման ավարտը։ «Կռվի ժամանակ շատ չէի մտածում կյանքի մասին, ինչքան ձեռքերս ու ականջներս չկորցնեմ, ամեն պայթյունից հետո նայում էր՝ բան չլիներ։ Մենք ինքներս մեզնից, մեր մշակույթից ոնց որ հեռվացել ենք։ Օտարին ենք ձգտում, բայց այնքան լավ ազգ ենք, մեր ազգը տաղանդավոր է, որ մերը պահենք, միահամուռ լիենք, ուժեղ կլինենք, բայց ներսից է բորբոքվել ամեն ինչ»։ Գարիկը ծառայությունից հետո կրկին տրվել է մասնագիտությանը՝ նոտաներն օգնում են կամաց-կամաց ջնջել վատ հիշողությունները, մոռանալ ու վերստին ներքուստ ներդաշնակ ապրել։ Ասում է ՝ արվեստն ավելի ուժեղ զենք է, քան իսկական զենքը, պետք է գնահատել ու պահել, քայլել առաջ։ Գարիկը շուտով կդառնա 23 տարեկան, հոկտեմբերին ընտանիք է կազմել, ու հպարտությամբ է նշում՝ հարսի պարի համար երաժշտությունն ինքն է գրել։
