Ադրբեջանին Հայաստանի դեմ պատերազմի մեջ մղելու հարցում Թուրքիայի դերակատարության ապացույցներն ավելանում են: Անկարայի կողմից հայերի դեմ կռվելու համար ուղարկված Սիրիայից վարձկանների մասնակցությամբ նոր տեսանյութերից պարզ է դառնում, որ այդ զինյալներին ուղարկելու նյութատեխնիկական ջանքերը սկսվել են ամիսներ առաջ, գրում է Սեթ Ֆրանցմանը JPost-ի իր հոդվածում:
«Բացի այդ, թուրքական լրատվամիջոցները եւ կառավարությունը գովազդում են Bayraktar B2 անօդաչու թռչող սարքերի օգտագործումը հայկական զրահամեքենաների շարասյունների դեմ` ցույց տալով, որ դա ձեռնտու է Թուրքիային եւ նրա ռազմական արդյունաբերությանը: Անկարայում մեդիաները նաեւ կեղծ լուրեր են մոբիլիզացրել` փորձելով այս պատերազմը կապել Թուրքիայի դեմ «ահաբեկչության» հետ:
Եթե հետ նայել, կարելի է ակնարկներ տեսնել պատերազմի հիմքում ընկած Անկարայի ծրագրերի մասին, թե ինչպես զարգացավ պատերազմը եւ ինչպես էր այն հրահրվում սեպտեմբերի 27-ի մարտերից առաջ:
Առաջին վկայությունն այն է, որ Թուրքիայի իշխող կուսակցությունը եւ դրա վերահսկողության տակ գտնվող լրատվամիջոցներն այլ երկրներ ներխուժելուց առաջ սովորություն ունեն պատմություններ հորինել Քրդական աշխատավորական կուսակցության մասին: Թուրքիան հայտարարում էր, որ ՔԱԿ-ը սպառնում է իրեն Սիրիայի հյուսիս-արեւմուտքում գտնվող Աֆրինից` նախքան 2018 թվականին այդ տարածք ներխուժելը:
Իրականում Աֆրինից երբեք հարձակումներ չեն եղել Թուրքիայի վրա, եւ այդ տարածքը վերահսկվում էր Սիրիայի քրդերի Ժողովրդական պաշտպանության խմբերի (YPG) կողմից: Սակայն նույն Անկարան «Իսլամական պետություն» խմբավորման անդամներին եւ այլ ծայրահեղականների թույլ տվեց հատել իր կողմից վերահսկվող տարածքները, ուստի այն գաղափարը, որ Թուրքիայի հիմնավորումն իրական սպառնալիքներն էին ՔԱԿ-ի կողմից, ապացույցներով չեն հաստատվում: Անկարայի մոդելի շրջանակներում է «սպառնալիքներ» հորինելը ՔԱԿ-ի կողմից` իր ռազմական օպերացիաներն արդարացնելու համար, այն նոր սպառնալիքներ էր հորինում յուրաքանչյուր ամիս` չնայած հարձակումների բացակայությանը` 2019-ի հոկտեմբերին Սիրիայի վրա հարձակումը եւ 2018-ի գարնանն ու ամռանը Իրաքի ռմբակոծումն արդարացնելու համար: Մոտ 300.000 քրդեր ստիպված էին լքել իրենց տները, եզդիական շատ գյուղեր ավերվեցին, իսկ կանայք սպանվեցին եւ առեւանգվեցին Անկարայի ներխուժումների ժամանակ, որտեղ այն Սիրիայից վարձկանների էր օգտագործում ռազմական հանցագործությունների համար: «Ահաբեկչական սպառնալիքի» մասին հայտարարող երկիրն այսպիսով էթնիկորեն մաքրեց եւ դատարկեց հյուսիսային Սիրիայի մեծ մասը` առանց Թուրքիայի վրա գետ մեկ ահաբեկչական հարձակման:
Սեպտեմբերի 25-ին Անկարան իր իշխանամետ լրատվամիջոցներին հրամայեց հաղորդումներ տարածել Հայաստանում ՔԱԿ-ի «սպառնալիքների» մասին: Իշխանամետ բազմաթիվ թերթերից մեկը` Daily Sabah-ը, վերնագիր հրապարակեց, որում հայտարարում էր, որ «Հայաստանը YPG/ՔԱԿ-ի ահաբեկիչներ է ուղարկում Սիրիայից եւ Իրաքից օկուպացված Լեռնային Ղարաբաղ` աշխարհազորայինների պատրաստման համար»:
Թուրքիան լրագրողների ամենամեծ բանտապանն է, ուստի չկան քննադատական լրատվամիջոցներ, որոնք կարող են դեմ լինել կառավարության այս վարկածին: Այժմ` սեպտեմբերի 25-ին, Անկարան իր սեփական պատճառն ունի` ծրագրված պատերազմին աջակցելու համար:
Ադրբեջանին Լեռնային Ղարաբաղի դեմ պատերազմին մղելու Անկարայի փորձը սկսվում է հուլիսից, երբ բախումներ տեղի ունեցան: Ադրբեջանին աջակցելու բանալին զենքի վաճառքն էր: Ադրբեջանը հայտնեց, որ 2020-ի հունիսին Թուրքիայից Bayraktar անօդաչու թռչող սարքեր կգնի: Հուլիսի 12-ից 16-ը մարտեր էին ընթանում: Հուլիսի 17-ին Թուրքիայի Defence Industries ընկերության նախագահ Իսմայիլ Դեմիրը հայտարարեց, որ արդյունաբերությունը կաջակցի Ադրբեջանին: ԱԹՍ-ները մի ասպեկտ էին. սակայն հոդվածներում նշվում էր նաեւ զինամթերք, հրթիռներ, էլեկտրոնային պատերազմի համակարգեր եւ նույնիսկ տրանսպորտային միջոցներ:
Թուրքիան ժամանակակից եւ հաջողակ ռազմական արդյունաբերություն ունի: Էներգառեսուրսների արտահանմամբ հարուստ Ադրբեջանը կօգնի Թուրքիայի տնտեսությանը, եթե դրա արժույթն ընկնի: Թուրքիայի նախագահի փեսան եւս Bayraktar անօդաչու թռչող սարքեր արտադրող ընկերություն է ղեկավարում: Այնպես որ` Անկարան եւ երկրի ղեկավարը կհաղթեն:
Հուլիսին Դեմիրը հանդիպել էր Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի տեղակալ Ռամիզ Տահիրովի հետ: Սեպտեմբերի վերջին թուրքական պետական TRT-ն նշել էր, որ «ադրբեջանական զինուժը զգալիորեն ընդլայնել է իր անօդաչու թռչող սարքերի պարկը, վերջերս` ավելի մեծ պահանջարկ վայելող Bayraktar TB2 թուրքական անօդաչու թռչող սարքի հաշվին»: Հաղորդագրույան մեջ նշվում է, որ այն «արդեն մասնակցել է ռազմական գործողություններին` հայկական մի շարք շարժական զենիթահրթիռային համակարգեր եւ տանկեր ոչնչացնելով»:
Փաստացի Ադրբեջանի անօդաչու թռչող սարքերը պատմականորեն բաղկացած են իսրայելական ԱԹՍ-ներից: Թուրքիան ակնհայտ կերպով օգտագործեց պատերազմը` իր զենքը ցուցադրելու համար: Ըստ Nordic Monitor-ի` Բաքուն եւ Անկարան վերջին տարիներին խորացրել են իրենց պաշտպանական կապերը. 2019-ին վաճառքների ծավալը մոտ 2 միլիարդ դոլար էր կազմել:
Մինչեւ պատերազմը Թուրքիան եւ Ադրբեջանը հուլիսի 29-ից օգոստոսի 5-ը համատեղ զորավարժություններ էին անցկացրել։ Օգոստոսի 13-ին Թուրքիայի պաշտպանության նախարար Հուլուսի Աքարը ժամանել էր Բաքու։ Թրենինգը եւ այցը ընդգծել էին սերտ համակարգումը։
Հուլիսի բախումները շատ փոքր էին հակամարտության համեմատությամբ, որը ծավալվել է սեպտեմբերի 27-ից, որում ոչնչացվելու են երկու կողմից հարյուրավոր ռազմական մեքենաներ, լինելու են հազարավոր զոհեր եւ երկու կողմից էլ քաղաքներ են գնդակոծվելու։ Կարճ ասած՝ հասունացել է իսկական պատերազմ, եւ Անկարան դա պնդել է օգոստոսին ու սեպտեմբերի սկզբին։
Սեպտեմբերին Թուրքիան սկսել է ուսումնասիրել սիրիացիներին Ադրբեջանում մարտական գործողությունների համար օգտագործելու հնարավորությունը։ Սա Անկարային կտար առաջիկա հակամարտության մեջ որոշակի դեր։ Սա նաեւ քող կդառնար, քանի որ Թուրքիան, որը ՆԱՏՕ-ի անդամ է, կարող էր հայտարարել, որ նրանք «կամավորներ» են, որոնք ուղղակի ցանկանում են պաշտպանել իրենց բարեկամներին։ Թուրքիան կենտրոնանում է Սիրիայից թուրքմեններին հավաքագրելու վրա, որոնք արդեն միացել են Թուրքիայի աջակցությունը վայելող Սիրիական ազգային բանակին։ Այն արդեն հազարավորների է հավաքագրել Լիբիայում մարտնչելու համար։
Սեպտեմբերին 23-ին հայտնվեցին առաջին տեղեկությունները Ադրբեջան Սիրիայից վարձկաններին ուղարկելու մասին։ Նրանց հավաքել էին սեպտեմբերի կեսին կամ ավելի վաղ։ Թուրքիան սոեպտեմբերին զբաղված էր Միջերկրական ծովի արեւելյան շրջանում ճգնաժամի առաջմղմամբ։ Նա դեպի հունական կղզիներ էր ուղարկել իր նավատորմը՝ Orus Reis կոչվող հետազոտական նավի հետ։ Սա լարվածություն էր բորբոքել Հունաստանի, Կիպրոսի եւ Ֆրանսիայի հետ։
Թուրքիան օգոստոսի վերջին F-16 կործանիչներ էր ուղարկել Հունաստանի ՌՕՈՒ-ին հետապնդելու համար եւ ինչպես հաղորդվում է՝ օգոստոսի 27-ին հունական նավերին հետեւելու համար օգտագործել էր ռուսական Ս-400-ը։ Oruc Reis-ը սեպտեմբերի կեսին դադարեցրել է իր առաքելությունը։ Սեպտեմբերի 22-ին գազի հարցով EastMed համաժողովը լրացուցիչ աջակցություն էր ստացել, քանի որ Իսրայելը, Եգիպտոսը, Կիպրոսը, Հունաստանը եւ Հորդանանը սկսել էին ավելի սերտորեն համագործակցել։ Սեպտեմբերին Հունաստան եւ Կիպրոս էր այցելել ԱՄՆ պետքարտուղարը՝ Կիպրոսում լինելով սեպտեմբերի 12-ին եւ Հունաստանում՝ սեպտեմբերի 27-ին, նույն օրը, երբ սկսվեց պատերազմը։
Պոմպեոյի այցի ԺԱՄԱՆԱԿԸ եւ Ադրբեջանի գործողությունները, հավանաբար, ստացել են Անկարայի աջակցությունը։ Սիրիական աղբյուրները ինձ մանրակրկիտ տեղեկություններ են ուղարկել սեպտեմբերի 23-ին Ադրբեջանում սիրիացիների տեղակայման մասին։ Նրանք կամավորների տեսանյութեր եւ լուսանկարներ են տեղադրել։
Ըստ սիրիական աղբյուրի՝ այս մարդիկ մտած էին «Սուլթան Մուրադի» ջոկատի մեջ եւ Աֆրինով տեղափոխվել են Թուրքիա, այնուհետեւ՝ Ադրբեջան։ Աղբյուրի խոսքով՝ նրանց վճարելու են ամսական 500-ից մինչեւ 1200 դոլար։
Բախումները սկսվել են վաղ առավոտյան, եւ Բաքուն հայտարարել է, որ իր ուժերը պատասխան հարված են հասցրել հարձակումից հետո։ Սակայն մի քանի օր հետո Ադրբեջանը հայտարարեց, որ իր նպատակն է ամբողջ Լեռնային Ղարաբաղի «ազատագրումը»։ Սա ցույց է տալիս, որ հակամարտությունը դժվար թե պատահական սկսված լիներ։
Թուրքիան նաեւ հասկացրել է, որ Բաքվին կաջակցի եւ կաջակցի նույնիսկ ռազմական առումով, եթե այդ մասին խնդրեն։ Ինչպես Թուրքիայի նախագահը, այնպես էլ ԱԳ նախարարը սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան Ադրբեջանին աջակցություն են հայտնել։ Անկարան կա՛մ չափից ավելի արագ է արել նախապատրաստված հայտարարությունները՝ սպասելով ռազմական գործողություններին, կա՛մ համակարգել է իր գործողությունները։
Ռազմական առեւտրի, վարձկանների հավաքագրման եւ նախապատրաստված հայտարարությունների համակարգումը, ինչպես նաեւ Անկարայի անցումը օգոստոսին Հունաստանի հետ ճգնաժամի հրահրմանը, իսկ սեպտեմբերին պատերազմին Բաքվին դրդելուն ցույց են տալիս, որ համենայնդեպա ռազմական ջանքերի մի մասը որոշել է Անկարան։
Հիմա հակամարտության տեմպը նվազել է, քանի որ Ռուսաստանը ձգտում էր հանդես գալ որպես միջնորդ, իսկ Անկարան կրկին իր ուշադրությունը կենտրոնացրել է Հունաստանի սպառնալիքի վրա»։
