Ճանապարհը, որ տանում է առանձնատուն, օղակված է փթթած, գույնզգույն վարդենիներով: Շուրջբոլորը ծաղիկներ են ու պտղած ծառեր՝ փարթամ ու կոկիկ:

-Բա այգեպանն ո՞ւր է,- հարցնում եմ տանտիրոջը՝ Հենրիկ Ավդալյանին:

-Ես եմ,- ասում է ու փոխանակ ձեռքը կրծքին դնի, մոտեցնում է ճակատին՝ զինվորական պատիվ տալու պես:

-50 տարվա զինվորական ծառայությունից հետո 2006-ին զորացրվել եմ ու այս այգին եմ արարել:

Ես ականջներիս չեմ հավատում.

-50 տարի՞…

-Ավելի քան կես դար համազգեստ եմ կրել:

-Դուք քանի՞ տարեկան եք,- հարցնում եմ ու նույն պահին հասկանում, որ առնվազն աննրբանկատություն էր արածս:

-Պարզապես, շատ երիտասարդ եք երևում,- արդարանում եմ:

-Իմ տարիներն իմ հպարտությունն են,- բանաձևում է 50 տարվա զինվորականը,- որովհետև իմ ապրած ժամանակը լի է գործերով, տքնանքով, ջանասիրությամբ: Դատարկ տեղ չեք գտնի իմ 83 տարիների մեջ:

Մեկ է, ես շփոթված եմ և ուզում եմ ինչ-որ լավ բան ասել իր կյանքի 83 տարիներից 50-ը զինծառայությանը նվիրած ու այս դրախտային այգին արարած մարդուն:

-Պատկերացնում եմ՝ ժամանակին որքան գեղեցիկ եք եղել, որ այս տարիքում այդքան համակրելի եք՝ ձիգ, բարձրահասակ, բարետես…

Տղամարդը ժպտում է: Գոհունակությունը թափվում է դեմքից:

-Որ ջահել ժամանակ ինձ տեսնեիր, կսիրահարվեիր:

Մենք արդեն մտել ենք ներս: Սեղանին ալբոմներ են, իրար վրա կիտված նկարներ:

-Ահավասիկ,- ալբոմից մի լուսանկար է հանում ու տալիս ինձ: Ինքն է ՝ զինվորական համազգեստով: Հազիվ 25 տարեկան լինի: Կանգնած է հասակով մեկ: Դիմագծերը նուրբ են, բայց տղամարդկային պինդ շեշտերով, հայացքում ՝ ինքնահարգանք ու հպարտություն:

-Իրոք որ շա՜տ գեղեցիկ եք,- ասում եմ, ու հանկարծ ուղեղիս մեջ միտք է ծագում,- եկեք՝ ես ընտրեմ լուսանկարները, Դուք պատմեք: Մի փոքրիկ ալբոմ կհավաքենք՝ Ձեր կյանքի պատմությունը:

-Լա՛վ,- համաձայնում է Հենրիկ Ավդալյանը, ու ես վերցնում եմ առաջին լուսանկարը:

-Այս փոքրիկը Դուք եք, ճանաչեցի, իսկ ովքե՞ր են այս երեք գեղեցկուհիները, որոնք գրկել ենք Ձեզ:

-Պապերս Մարալիկից են, բայց մենք Գյումրիում ենք ապրել, հորաքրոջս տանը: Նա դուրգար Եգանյան Լևոնի կինն էր: Իմ մանկության տարիներին լավ արհեստավորը պատվարժան մարդ էր, նրանք կիրթ էին, խելացի, առաքինի: Դուրգար Լևոնը նրանցից մեկն էր, լավ վաստակում էր, մեծ առանձնատուն ուներ ու բարի անուն: Հորաքույրս մեզ մի փոքրիկ կացարան հատկացրեց, որ վարսավիր հայրս հնարավորություն ունենա Գյումրիում աշխատելու և հոգալու իր վեց հոգանոց ընտանիքի կարիքները: Այդ երեք աղջիկները, որոնց հետ նկարվել եմ, հորաքրոջս աղջիկներն են՝ Ցողիկը, Էմման ու Սեդան: Նկարը շատ խորհրդանշական է, որովհետև ես իսկապես նրանց գրկում եմ մեծացել: Ուսյալ, պարկեշտ աղջիկներ էին, ու մեծ բարեբախտություն է, որ հենց նրանք են զբաղվել իմ դաստիարակությամբ ու կրթությամբ: Նախքան դպրոց գնալս ես կարդում էի, մաթեմատիկական հաշվարկներ էի անում: Դպրոցում հորս առաջարկեցին ինձ առաջին դասարանից տանել երրորդ դասարան, բայց հայրս չհամաձայնեց:

-Ովքե՞ր են այս լուսանկարի զինվորական տղամարդիկ, շատ հին լուսանկար է:

-Այսօրվա պես հիշում եմ. հայրս սեղանի մոտ նստած հաց էր ուտում, մեկ էլ ռադիոն ասաց՝ Ֆաշիստական Գերմանիան ուխտադրուժ հարձակվել է Սովետական Միության վրա…Հայրս գդալը դրեց ճաշի մեջ ու ասաց՝ գնում եմ զինկոմիսարիատ: Սոված ես, ճաշդ կեր, նոր գնա՝ խնդրեց մայրս: Հայրս թափահարեց գլուխն ու դուրս եկավ տնից: …Մեր ընտանիքից երեք հոգի մեկնեցին ռազմաճակատ՝ հայրս, մեծ եղբայրս՝ Ալյոշան, ու հորաքրոջս տղան՝ Արամը: Դաժան տարիներ էին: Մայրս առավոտից իրիկուն աշխատում էր կարի ֆաբրիկայում՝ ռազմաճակատի համար հագուստ էր կարում, ավագ եղբայրս ընտանիքին օգնում էր՝ ինչով կարող էր:

-Այս լուսանկարում բոլորովին էլ տխուր չեք, թեև վրան գրված է 1942 թվական:

-Մանկությունը զարմանալի ունակություն ունի՝ ամենաթանձր խավարի մեջ էլ կարող է լույս գտնել: Նոր տարին ամենաիսկական երջանկություն էր ինձ համար. հորաքույրս տոնածառ էր դնում՝ փայլուն, լուսավոր, մայրս գաթա էր թխում՝ տաք, խրթխրթան… Պատերազմի տարիների հաջորդ քաղցր հուշը կապված է հորս հետ: Նա ընդհատակյա գործունեությամբ էր զբաղվում, հատուկ հանձնարարություններ էր կատարում…Դրանցից մեկի ժամանակ էլ վիրավորվել էր ու արձակուրդ ստացել, որ մի քիչ կազդուրվի ճակատ վերադառնալուց առաջ:

…Հայրս անսպասելի ներս մտավ: Երբեք չեմ մոռանում նրա ամուր ու տաքուկ գիրկը: Հայրս ու ավագ եղբայրս՝ Ալյոշան, միասին գնացին ճակատ. երբ հորս արձակուրդը վերջացավ, Ալյոշային զորակոչեցին: Երկաթուղային կայարանում գնացք նստելուց առաջ հայրս եղբորս ասաց՝ քեզ կհամբուրեմ, երբ պատերազմից վերադառնաս հաղթանակած ու փառքով: Այդ խոսքերը ես մի անգամ էլ լսեցի, երբ գնում էի սովորելու Պոլտավայի զենիթահրթիռային ռազմական ուսումնարանում: Քեզ կհամբուրեմ, երբ վերադառնաս դիպլոմը ձեռքիդ ու պատվով՝ ասաց հայրս: Մենք՝ երեք եղբայրներով, երբեք հայրական համբույրը անհատույց չենք ստացել, մենք այն վաստակել ենք՝ իբրև պատիվ:

-Ձեր եղբայրը նույնպե՞ս վերադարձավ ճակատից:

-Այո՛, հայրս ու եղբայրս ողջ մնացին պատերազմում: Հայրս շարունակեց իր վարսավիրությունը: Նա ճանաչված վարպետ էր Գյումրիում՝ վարպետ Արտեմը, որը հարդարում էր Գյումրվա մեծանուն մարդկանց մազերը: Գյումրիում լավ արհեստավորն իր քաղաքի իշխանն էր: Ես հպարտանում էի իմ հորով, հայրս իմ հերոսն էր:

-Սրանք արդեն դպրոցական լուսանկարներ են: Դուք ակնհայտորեն ակտիվիստ եք՝ դեմքի համապատասխան արտահատությամբ, աչալուրջ ու ժիր: Այդ տարիների՞ն ծնվեց զինվորական դառնալու որոշումը:

-Մեր քաղաքում զորամաս կար: Հասակակից տղաներով մեծ հետաքրքրությամբ էինք հետևում զինվորների ծառայությանը, վարժանքներին: Հատկապես, երբ կրակում էին հրաձգարանում: Զինղեկ Լևոն Միրզոյանը իր գործի նվիրյալն էր ու ավելի բորոբոքեց իմ սերը զինվորական գործի հանդեպ: Ես ընդունվեցի Պոլտավայի զենիթահրթիռային ուսումնարան: Ուսումնառության տարիները, թերևս, ամենակարևորն էին իմ կյանքում: Ռազմական կրթօջախում բառացիորեն կերտեցին ինձ, ինչպես ձև ես տալիս դոնդողանման նյութին: Ձևավորեցին մտածելակերպս, աշխարհընկալումս, բարոյական նկարագիրս: Ես դարձա սկզբունքային անհատ, լցվեցի առաքինություններով, գաղափարներով, նպատակներով, որոնցից ամենագլխավորը անմնացորդ նվիրումն էր զինվորական մասնագիտությանն ու վարքականոնին: Ես գնացի զորքեր լեյտենանտի ուսադիրներով՝ որպես զենիթային մարտկոցի հրաձգային դասակի հրամանատար:

-Այս լուսանկարում արդեն կապիտանի ուսադիրներով եք, ու Ձեր կրծքին, եթե չեմ սխալվում, «Կարմիր աստղ» շքանշան է: Խորհրդային Միությունում այս շքանշանը տալիս էին մեծ վաստակի, եթե չասեմ՝ սխրանքի համար:

-Ես այդ ժամանակ մարտկոցի հրամանատար էի, ու իմ ղեկավարած ստորաբաժանումը գերազանց արդյունքներ ուներ և՛ մարտական, և՛ բարոյահոգեբանական պատրաստությունից:

-Ընդամե՞նը…

-Ում համար՝ ընդամենը, ում համար՝ տարիների լարված, ջանադիր ծառայության արդյունքում: Ամեն դեպքում, իմ զինվորական ղեկավարները տքնանքս գնահատեցին «Կարմիր աստղ» շքանշանով. նրանք գիտեին, թե ինչ տիտանական աշխատանք, ինչ ջանքեր են պետք, որ քո 90 զինվորները գերազանց արդյունք ցույց տան անակնկալ ստուգումների ժամանակ: Նման ձեռքբերումների համար միայն վարժանքներն ու զինվորական մասնագիտությունը յուրացնելը քիչ է, անհրաժեշտ են համապատասխան միջանձնային հարաբերություններ, բարոյահոգեբանական մթնոլորտ, անհատական աշխատանք յուրաքանչյուր զինվորի հետ, անհատներին կոլեկտիվ դարձնող միջավայր, բարոյախոսություն ու գաղափարներ….Ես այդ ամենին հասել եմ՝ ծառայությանը բառացիորեն անմնացորդ, ինքնամոռաց նվիրվելով:

-Այս նկարում Դուք գնդապետի ուսադիրներով եք ու խորհրդային բանակի զինվորական համազգեստով; Փաստորեն, խորհրդային բանակում հասել եք գնդապետի կոչման:

-Երբ գլխավոր տեսչության անակնկալ ստուգումների արդյունքում՝ մարտական կրակով զորավարժության ժամանակ իմ ղեկավարած ստորաբաժանումը գերազանց ստացավ, ինձ՝ որպես առաջխաղացում, նշանակեցին դիվիզիայի հակաօդային պաշտպանության պետ: Ես այդ ժամանակ մայոր էի ու նշանակվեցի գնդապետի պաշտոնի: Դա եղել է իմ ամենաբարձր պաշտոնը խորհրդային բանակում:

-Իսկ ի՞նչ կոչում ունեիք, երբ ամուսնացաք: Ենթադրում եմ՝ նկարի այս գեղեցիկ կինը՝ երկու փոքրիկ տղաների հետ, Ձեր կինն է…

-Այո՛, իմ կինն է՝ Գոհար Ֆրանգուլյանը: Նա որդիներիս՝ Գևորգի ու Արտյոմի հետ է: Ես Գոհարին հանդիպեցի Գյումրիում, հերթական արձակուրդի ժամանակ: Նա անմիջապես ինձ դուր եկավ. գեղեցիկ էր, կիրթ, խելացի, բարեսիրտ… Մենք ներդաշնակ ընտանիք կազմեցինք:

-Ահա, այս ալբոմի վերջում արդեն հայկական բանակի համազգեստով եք…

-Վազգեն Սարգսյանը Շահումյանի անվան պալատ հրավիրեց խորհրդային բանակի սպաներին և հայրենիք վերադառնալու, հայկական բանակում ծառայելու կոչ արեց: Ես անմիջապես համաձայնեցի ու նշանակվեցի ԶՈՒ հակաօդային պաշտպանության վարչության պետի տեղակալ: Տարածաշրջանը հակառակորդի օդային հարձակումներից պաշտպանելու համար կարճ ժամանակ անց, Նորատ Տեր-Գրիգորյանցի նախաձեռնությամբ, հիմնադրեցինք Զենիթահրթիռային գունդը: Ես նշանակվեցի այդ գնդի հրամանատար:

-Տեսեք, այս լուսանկարում Ձեր շուրջը ինչ ազգի զինվոր ասես չկա՝ էլ շեկ, էլ սև, էլ շեղ աչքերով, իսկ այստեղ բոլորը ակնհայտորեն հայեր են: Փաստորեն, Ձեր հրամանատարությամբ ծառայել են տարբեր ազգերի զինվորներ, Դուք ճանաչել եք նրանց ազգային  հոգեկերտվածքը, դրական ու բացասական կողմերը…Ճի՞շտ է, որ մեր զինվորը շահեկանորեն տարբերվում է բոլորից, թե դա միֆ է, որ հայերն են հորինել…

-Այո, ճիշտ է: Նա պարզապես այլընտրանք չունի: Հայ զինվորը այլևս չի կարող հայրենիք կորցնել: Դրա համար էլ նա առյուծի պես պաշտպանում է իր կենսատարածքը: Դրա համար էլ նա ինքնազոհ է, ուժեղ, խիզախ…Ասածիս վառ ապացույցն է ապրիլյան պատերազմը: Մեր 18-20 տարեկան զինվորները կռվում էին ադրբեջանական էլիտար ստորաբաժանումների, Թուրքիայում և այլ երկրներում պատրաստություն անցած հատուկ ջոկատայինների դեմ: Ու հաղթում էին: Երբ հողդ կյանքիցդ թանկ է դառնում, բոլոր օրինաչափությունները վերանում են, ու սկսվում են Ձեր ասած միֆերը, որոնք իրականություն են դառնում: Այդպես էր նաև Արցախյան պատերազմի ժամանակ: Միֆ չէ՞ր, ի՞նչ էր հապա, երբ երկրաշարժից ավերված երկրում, ցրտի, կարիքի, սովի, տնտեսական ճգնաժամի, շրջափակման մեջ հայտնված ժողովուրդը իրեն պարտադրված պատերազմում հաղթում է մարդկային ռեսուրսով, նյութական հարստությամբ, սպառազինությամբ իրեն բազմապատիկ գերազանցող հակառակորդին ու ազատագրում իր հողերը:

-Ովքե՞ր են այս լուսանկարի երկու երիտասարդ սպաները:

-Իմ երկու որդիներն են՝ Գևորգը և Արտյոմը: Երկուսն էլ զինվորական կրթություն ստացան: Գևորգը ավարտեց իմ ռազմական կրթօջախը՝ Պոլտավայի զենիթահրթիռային բարձրագույն ուսումնարանը, Արտյոմը՝ Հունաստանի ցամաքային զորքերի ակադեմիան: Նրանց ընտրությունը ինձ չզարմացրեց, որովհետև երկուսն էլ բառացիորեն զորամասում են մեծացել, զինվորների միջավայրում, զենքի ու զինտեխնիկայի կողքին:…Երբ գնացի Պոլտավա՝ որդուս տեսության, հանդիպեցի նաև իմ դասախոսներին, որոնք արդեն որդուս էին դասավանդում՝ Բելլերը, Եգորովը…Զրուցեցինք, հիշեցինք, կարոտեցինք, հպարտացանք:

-Այս դեմքը որքան խոսուն է: Ինչպիսի՜ հպարտություն ու փայլող աչքեր: Ձեր ուսադիրներին երեք աստղ է, իսկ զինվորական համազգեստի կրծքին ազատ տեղ չկա՝ մեդալներ ու շքանշաններ են: Պարոն գնդապետ, ո՞րն է զինվորականի երջանկության բանաձևը: Մի զինվորականի, որը համազգեստ է կրել 50 տարի:

-50 տարի համազգեստ կրելուց հետո համազգեստը դառնում է մաշկդ: Այն այլևս հանել հնարավոր չէ: Մեդալներն ու շքանշանները ապրածիդ գնահատականն են, երջանկությունն այլ է: 80-ի սահմանը հատելուց հետո ավելի հաճախ ես հետ նայում և ուզում ես զգալ կշիռդ: Երջանկությունն այն է, երբ դատարկ տարածքներ չես գտնում քո ճանապարհի հանգրվաններում:

-Պարոն գնդապետ, Ձեզ երկարակեցություն եմ մաղթում: Վայելեք վաստակած երջանկության բոլոր թրթիռները:

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Այսօր 67 տարեկանում կյանքից հեռացել է ՀՀ վաստակավոր արտիստ,Գ.Սունդուկայնի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի դերասան 
ՌՈՒԴՈԼՖ  ՂԵՎՈՆԴՅԱՆԸ։

Ինձ համար պարզապես հաճելի է, որ առիթ տվեցիք Կիմ Երիցյանին հիշելու, նրա մասին խոսելու:Մեր կյանքում քիչ են պատահում այսպիսի արժանավոր մարդիկ;Պիտի միշտ հիշենք Կիմ Երիցյանի աստվածատուր առաքելության մասին;
Կիմ Երիցյանի երիտասարդ ընկեր`«ԿԻՄ ԵՐԻՑՅԱՆ» Հասարակական կազմակերպություն նախագահ` Լևոն Բարսեղյանն ` այսպես ասեց,- «Կիմ Երիցյանը եղել է իմ ավագ ընկերը ու լավագույն բարեկամը, իմ կյանքի ուսուցիչ եղավ.բարձր ինտելեկտի մարդ էր, նրանից սովորել եմ ժպտալ` արցունքները ներս հոսեցնելով, լավատես լինել ու երբեք չպատմել սեփական խնդիրների մասին, չվիճել մարդկանց հետ` ընդամենը մի քանի բառով կամ մի ժպիտով մոռացնել տալ դրա մասին ; Նա հպարտությամբ ասաց. » Ես սովորել եմ Կիմ Երիցյանի դպրոցում»: Երանի թե բոլորս հնարավորություն ունենայինք լինել աշակերտը կյանքի հոգևոր արժեքներ սովորեցնող այդ դպրոցում;Պարզապես բառեր չեմ կարողանում գտնել նրան ներկայացնելու համար:  Նրան անտրամադիր երբեք չեմ տեսել; Նա մեծություն է եղել և կա’»:   
Արդեն երկար տարի է ինչ գործում է »Կիմ Երիցյան» մշակութային  հասարակական կազմակերպությունը ; 2017 թվականը լի է անակնկալներով, Կան նոր ծրագրեր, և Լևոն Բարսեղյանը իսկապես պայքարում է, որպեսզի դրանք իրագործի; Կիմ Անդրանիկի Երիցյանը`  Ծնվել է Թբիլիսիում:  1951թ. տեղափոխվել է Երևան: 1957թ. ավարտել է Երևանի  գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի դերասանական բաժինը:  1955-73թթ աշխատել է Երևանի Հ.Պարոնյանի անվան երաժշտական  կոմեդիայի պետական թատրոնում` որպես դերասան: Կերտել է բազմաթիվ  թատերական դերեր, սակայն արտիստին համընդհանուր ճանաչում է  բերել Պըլը Պուղու դերը Ա.Բարսեղյանի «Պըլը Պուղի» կատակերգությունում,  որը խաղացել է ավելի քան 350 անգամ: 1973-2006թթ աշխատել է Երևանի  Հ.Ղափլանյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնում: Ստեղծագործական կյանքի ընթացքում մարմնավորել է ավելի քան 100 դեր:  Խաղացած ներկայացումներից են`Ա.Պապայանի  «Շշմեցուցիչ հարված» (Վանիկ),   Ե.Օտյանի «Սեր և ծիծաղ» (Ագրիպաս աղա), Ի.Ժամյակի «Վճարովի պատրանք»  (Գենոլե Մաշու),  Հ.Պարոնյանի «Ատամնաբույժն արևելյան» (Թովմաս), Մ.Շաթիրյանի «Երաժշտախումբ» (Գնդապետ Բագրատյան),  Ս.Ստրատիևի «Ավտոբուս» (Ալդոմիրցի) և այլն: Նկարահանվել է բազմաթիվ ֆիլմերում`  «Նվագախմբի տղաները» (1960թ.), «Շրթներկ համար 4» (1964թ.), «Սուտլիկ որսկանը» (1969թ.),  «Քաոս» (1973թ.), «Մարդն Օլիմպոսից» (1974թ.), «Պատահար հուլիսին» (1982թ.) «Հող և ոսկի» (1984թ.),  «Ավտոբուս» (1988թ.),  «Հարսնացուն Ջերմուկից» (1997թ.) և այլն: Բազմաթիվ դերեր է կերտել նաև հեռուստաթատրոնում:  Պարգևատրվել է ՀՀ մշակույթի նախարարության ոսկե մեդալով:  2008թ. արժանացել է Հայաստանի ժողովրդական արտիստի կոչման:  Դեկտեմբերի 26-ի երեկոյան 80 տարեկան հասակում հասակում վախճանվել է հայ բեմարվեստի   ամենահայտնի դերասաններից մեկը` կատակերգակ սիրված եւ ճանաչված դերասան ՀՀ ժողովրդական արտիստ Կիմ Երիցյանը:    Նա միշտ եղել է Լեգենդ ու կմնա ,,,
Ցանկանում եմ հարգելի Լևոն  Բարսեղյան լուսավոր ժպիտ և մեծ նվիրվածություն` դեպի ՁԵՐ  ընտրած աշխատանքում, Հայրենիքի զգացողությունը պահեք ձեր մեջ, , հոգով ու սրտով կապված մնացեք հող ու ջրին, հոգևոր հարստությանը,  ծննդավայրին; Ու հպարտությամբ են լցվում, որ ճանաչում եմ հայորդուն,  Երբեք մի փորձեք ընկերներ փնտրել, քանի որ լավագույն ընկերներին հանդիպում են պատահաբար՝ ճակատագրի բերումով,  այլ ոչ թե ընտրում:

Մհեր Մկրտչյանը ծնվել է Գյումրիում 1930 թվականին։ Հայրը ծագումով մշեցի էր, իսկ մայրը՝ վանեցի

Գյումրիում սովորել է նկարչական ու երաժշտական դպրոցներում, միաժամանակ հաճախել է թատերական ինքնագործ խմբակ։ 1945-46 թվականններին սովորել է Մռավյանի անվան թատրոնին կից ստուդիայում, ավարտելուց հետո, 1947 թվականին ընդգրկվել է նույն թատրոնի հիմնական խմբի մեջ։ Այս թատրոնում Մհերը խաղացել է տասնյակից ավելի մեծ ու փոքր դերեր՝ ցուցաբերելով իր տարիքի համար անսովոր վարպետություն։

1953 թ-ին նա տեղափոխվեց Սունդուկյանի անվան թատրոն, սովորում էր գեղարվեստաթատերական ինստիտուտում (ղեկավար՝ Վ. Վաղարշյան)։

1959 թ-ին ռեժիսոր Համասի Մարտիրոսյանը նրան հրավիրեց նկարահանվելու «01-99» կարճամետրաժ ֆիլմում, որտեղ էլ Մհերը ստեղծեց հյութեղ մի կերպար, որը մինչև այժմ էլ հանդիսատեսը չի մոռանում։

Բարձր մասնագիտացումը, կերպարին ազգային դեմք ու դիմագիծ հաղորդելու կարողությունը, էկրանի ճշմարիտ զգացողությունն ու շատ այլ հատկանիշներ Մհեր Մկրտչյանին հնարավորություն տվեցին դասվելու կինոարվեստի ինքնատիպ անունների շարքում։ Այդ ամենը հիանալի դրսևորվեցին Արսեն («Նվագախմբի տղաները»), Գասպար («Եռանկյունի»), Իշխան («Մենք ենք, մեր սարերը»), Հայրիկ («Հայրիկ»), Ամիրո («Նահապետ»), Գրիգոր աղա («Կտոր մը երկինք»), Իսայի («Խաթաբալա») դերերում։

Մհեր Մկրտչյանը եթե «Հայֆիլմում» հաջողությամբ մարմնավորում էր դրամատիկական կերպարներ, ինչպես Նիկոլը («Հին օրերի երգը»), ապա այլ կինոստուդիաները նրան հրավիրում էին բացառապես կատակերգական դերերի համար։ Նա նկարահանվեց «Կովկասի գերուհին», «Այբոլիտ-66», «Միմինո», «Ալի բաբան և քառասուն ավազակները», «Ունայնություն ունայնության» ժապավեններում, որոնցում խաղացված դերակատարումները գնահատվեցին պետական բարձր պարգևներով։

Մհեր Մկրտչյանը մահացել է 1993 թվականին։ Գյումրիում գործում է Մհեր Մկրտչյանի թանգարանը, որտեղ կան հարուստ նյութեր դերասանի կյանքի, ստեղծագործության վերաբերյալ, ինչպես նաև նրա անձնական իրերից[2]։
Մհեր Մկրտչյանի արձանը Գյումրու թատերական հրապարակում
Մհեր Մկրտչյանի հուշատախտակը Երևանի Կոմիտասի պողոտայում
Ֆիլմագրություն

1955 — Հասցեատիրոջ որոնումները
1956 — Պատվի համար — Վարդան
1959 — Ինչու է աղմկում գետը — Խաչատուր
1959 — 01-99 (կարճամետրաժ) — Գարսևան
1960 — Նվագախմբի տղաները — Արսեն
1962 — Տերն ու ծառան (կարճամետրաժ) — Սիմոն
1963 — Կրակ (կարճամետրաժ) — Միսաք
1965 — Երեսուներեք- պրոֆեսոր Բրուք
1966 — Կովկասի գերուհին — Ջաբրայիլ
1966 — Այբոլիտ-66 — ծովահեն, Բարմալեյի տխուր ծառան
1966 — Ծիածանի բանաձևը — ոստիկան
1966 — Բաքվի 26 կոմիսարները — Գոչի
1966 — Սովի տարիներից (կարճամետրաժ) — Համբո
1967 — Եռանկյունի — դարբին
1968 — Սպիտակ դաշնամուր — Յուսուֆ Յուսուֆի Ահմեդով
1968 — Не горюй! — ձերբակալված թուրք
1969 — Պայթյուն կեսգիշերից հետո — Մուխտաշյով
1969 — Երեկ, այսօր, միշտ — ամուսին
1969 — Լուսանկար (կարճամետրաժ) — Ավագ
1969 — Ադամ և Խեվա — Բեքիր
1971 — Մենք ենք, մեր սարերը — հովիվ Իշխան
1971 — Խաթաբալա — Իսայի
1972 — Տղամարդիկ — Սուրեն
1972 — Հայրիկ — Հովսեփ
1972 — Հուշարձան (կարճամետրաժ) — Ավագ
1973 — Մհերի արձակուրդային արկածները — Մհեր
1977 — Բաղդասարը բաժանվում է կնոջից — Բաղդասար
1977 — Քարե հովիտ — Սանդրո
1977 — Նահապետ — Ափրո
1977 — Զինվորն ու փիղը — Արմենակ
1977 — Միմինո — Ռուբիկ Խաչիկյան, վարորդ
1979 — Օ՜, Գևորգ (կարճամետրաժ)
1979 — Ունայնություն ունայնությանց — Բորիս Իվանովիչ
1979 — Կյանքի լավագույն կեսը
1979 — Ալի Բաբան ու 40 ավազակները — Մուստաֆա
1979 — Աշխարհը հայելու մեջ (կինոալմանախ «Ամենալավ մարդը») — դերասան Մկրտչյան
1980 — Կտոր մը երկինք — Գրիգոր աղա
1980 — Խոշոր շահում — Գառնիկ
1981 — Թիֆլիս-Փարիզ ու հետ — Հրաչիկ
1981 — Փակ դռան առաջ — Վարդան
1981 — Համեստ մարդը (կարճամետրաժ)
1982 — Հին օրերի երգը — Նիկոլ
1983 — Հրդեհ — Ռուբեն
1983 — Միայնակներին տրվում է հանրակացարան — Նինայի ամուսինը
1984 — Լեգենդ սիրո մասին — ավազակ
1984 — Հեծյալը, որին սպասում են
1984 — Մեր մանկության տանգոն — հայր, Ռուբեն
1987 — Как дома, как дела?
1987 — Հատակում — Բարոն

Մհեր Մկրտչյանի գերեզմանը Կոմիտասի անվան պանթեոնում
Գրականություն Մհեր Մկրտչյանի մասին

Աբաջյան Գ. Եվ ծիծաղ և արցունք աչքերում։ (Մհեր Մկրտչյանի 60 — ամյակի առթիվ). — ֆիլմ, 1990, 20 օգոստոսի։
Խաչատուր Ավագյան, Մհեր Մկրտչյան, Ե. Հայկական թատերական ընկերություն, 1970, 16 էջ։
Ավագյան Խ. Մհեր Մկրտչյանի ուրախ — խոհուն արվեստը. Սովետ. Հայաստան, 1984, 6 մարտի։
Գալոյան Ս. Սիրո սահմանները անեզրական են։ (Մհեր Մկրտչյանի 60 — ամյակի առթիվ). — Լրագիր, 1994, 5 հուլիսի։
Հովհաննիսյան Թ. Մհեր Մկրտչյանի հետ մահու կենսագրություն. — Երկիր Նաիրի, 1994, 25 մարտի։
Հովհաննիսյան Հ. Ողբերգակատակերգական Մհեր Մկրտչյանը. Երկիր, 1992, 17 հունիսի։
Մարտունի Հ. Այս ուրախ — տխուր մարդը։ [Մհեր Մկրտչյանի 60 — ամյակը]. — Էկրան, N 7, 1990, էջ 4 — 7։
Նշանավոր դառնում ես աշխատանքիդ շնորհիվ։ [Մհեր Մկրտչյանի մասին]. — Գրական թերթ, 1984, 22 հունիսի։
Չերնենկո Մ. Փոստատար Նիկոլի ծանր աշխատանքը. — Հայրենիքի ձայն, 1983, 6 ապրիլի։
Հովհաննես Պապիկյան, Շուշանիկ Սահակյան, Լույս……….. (Մհեր Մկրտչյան-80), Երևան, 2010։

Հայ բեմի անվանի ու անմոռանալի դեմքերից մեկն էր Մհեր (Ֆրունզիկ) Մկրտչյանը, որն այսօր կլիներ 76 տարեկան: Սակայն անսպասելի ու դաժան հիվանդությունը 13 տարի առաջ խլեց մեզանից մեր ամենասիրելի արտիստին ու այսօր նրա բացակայությունը զգացվում է: Մեր Ֆրունզը դեռ մանկուց երազում էր իր ծնողների փափագը տեսնել՝ Անիի, Արեւմտյան Հայաստանի … ազատագրումը: Սակայն հենց այդ կարոտն էլ սրտում նա հեռացավ ու իր ժողովրդին թողեց իրեն կարոտելու պատգամը: Ֆրունզիկի բոլոր խաղացած դերերը, անկախ նրանից դրանք փոքր էին, թե գլխավոր, մշտապես գերում ու առանձնահատուկ ժպիտ էին արթնացնում: Մեր Ֆրունզը գերեց ու ծիծաղեցրեց բոլորին, սակայն իր համար ժամանակ չգտավ մի փոքր ծիծաղելու…

Երեկ կեսօրին Կոմիտասի անվ. պանթեոնում էին Մհեր Մկրտչյան արտիստական թատրոնի դերասանները, արվեստագետներ եւ այլ թատրոնների դերասաններ, որոնք խնամքով մեծ արտիստի շիրմաքարը զարդարեցին ծաղիկներով: Նրանք եկել էին մեծ ժողովրդականություն վայելած, կինոյի ու թատրոնի անկրկնելի արտիստի ծննդյան 76-ամյակը խնկարկելու եւ լռության մի քանի րոպեներով հարգելու նրա անմար հիշատակը: Հուզված էր Մհերի եղբայրը` թատրոնի գեղ. ղեկ. ռեժիսոր Ալբերտ Մկրտչյանը, որին խնդրեցի բնորոշել Մհեր Մկրտչյանին որպես մարդ, որպես դերասան եւ որպես եղբայր. «Իմ բնորոշումը շատ էգոիստական է, շատ եսասիրական… որովհետեւ ինձ համար Մհերը «աստված» էր իր բոլոր բնորոշումներով` որպես տաղանդավոր դերասան, որպես եղբայր, որպես հայր: Նա մի մարդ էր, որ երեխա ծնվեց ու երեխա մահացավ, ու որի համար տիեզերքում սերն էր, որը ուժ էր տալիս նրան ստեղծագործելու: Անչափ բարի, ազնիվ մարդ էր, որը երբեւէ չի նեղացրել որեւէ մեկին, ու եղեռնից մազապուրծ ծնողներիս կարոտը դեպի մեր էրգիրը իր հետ տարավ»:

Ֆրունզի երեւակայությունը անսահման էր, որն իր հետ բերում էր համ ու հոտ եւ գերում էր, լիներ բեմում, թե կինոյի հրապարակում: Արվեստագետները նշում էին, որ այսօր Ֆրունզի պակասը զգացվում է, չնայած որ նրա ժամանակներն անցել են… Բայց Ֆրունզի թողած դերասանական ժառանգությունը մնաց ու դարձավ երիտասարդ սերնդի համար բեմական դպրոց, ու այսօր իր անունը կրող թատրոնը («Մ. Մկրտչյան արտիստական թատրոն») շարունակում է նրա թողած ավանդն ու մշտապես ժպտադեմ նկարներից մեզ է նայում ու կարծես կրկնում է իր հոր խոսքերը` է՜յ, հե՜յ («Մենք ենք, մեր սարերը» ֆիլմից): Դերասան Ազատ Գասպարյանը Ֆրունզին բնորոշեց ահա այսպես. «Նա մարդ էր մեծատառով, կոմիկ դերասան ու նաեւ ինչ-որ տեղ «բժիշկ», որը իր ծիծաղով հարյուր-հազարավոր հանդիսատեսների է բուժել ծիծաղով: Ֆրունզը իր խաղընկերներին խաղացնում էր ու հենց դրանով գերում էր իր հանդիսատեսին: Ասեմ, որ մեր մեծերի տեղերը եզակի են լինում եւ ես չեմ կարող ընդունել, որ այսօր Ֆրունզը «չկա», նա կա ու միշտ կլինի, քանի նրան հիշում ենք ու երբեք նրան «փոխարինող» չկա»: Իսկ Ֆրունզի խաղընկեր ու ընկեր Անդրանիկ Հարությունյանի (Կոմիտասի անվ. կամերային տան տնօրեն) համար «նա զարմանահրաշ մարդ էր ու դերասան, որի տեսակը շատ քիչ է: Մհերը կյանքում ոչ մի դեր չխաղաց պարզապես խաղալու համար, նա ապրեց ու ապրեցրեց հանդիսատեսին իր դերակատարումներով ու դարձավ անմահ: Մեր Ֆրունզը չնայած ֆիզիկապես չկա այսօր, սակայն նա մահից հետո անգամ մեռած չի ու 13 տարի է անցել, նա միշտ մեզ հետ է ու մշտապես երկխոսության մեջ է ժողովրդի հետ: Մենք այսօր բոլորս մեղավոր ենք, որ մեր Ֆրունզ-Մհերը մեզ հետ չէ: Չկարողացանք պահել նրան իր շփոթված ու աստվածատուր զգացմունքներից, որտեղ նա խճճվեց ու չկարողացավ դուրս գալ: Դրան գումարվեցին նաև ընտանեկան դժբախտություններն ու տապալեցին նրան… Մենք բոլորս մեղավոր ենք, որ չօգնեցինք նրան»:

Իր անունը կրող թատրոնը, որտեղ վերջին անգամ մեր Ֆրունզը խաղաց «Հացթուխի կինը» ներկայացումը, երեկ երեկոյան Ֆրունզի ծննդյան օրվա առիթով բացեց «Արտ-կլուբ»` նկարիչ Աշոտ Համբարձումյանի եւ դերասան Լալա Համբարձումյանի մտահղացմամբ: Այն կդառնա արվեստագետների համար մի կենտրոն, որտեղ հաճախակի կլինեն հանդիպում-քննարկումներ, բանավեճեր: Երեկոյի ընթացքում Ֆրունզի մասին գնահատանքի խոսքեր շատ ասվեցին ու դեռ երկար կասվի: Իսկ ներկաները եւս մեկ անգամ հնարավորություն ունեցան դիտելու մի տեսաժապավեն, որտեղ ամփոփված էին Ֆրունզի բազմաթիվ դերակատարումներ, կյանքի տարբեր դրվագներ եւ իհարկե նրա խաղը ու ձայնը:

Մհեր Մկրտչյանը ապրեց բոլորի համար, իսկ իր համար ապրելու ժամանակ չմնաց…

ՄԱՐԻԵՏԱ ՄԱԿԱՐՅԱՆ

Օգոստոսի 20 ին Ախալքալաքի մշակույթի տանը տեղի ունեցավ ամենամյա Գուրիեթերական պոեզիայի երրորդ տարին:

Ծնվել է 1951 թվականի դեկտեմբերի 25-ին Վրացական ԽՍՀ Մախարաձեի շրջանի Շերոմ գյուղում, սակայն արմատներով բնիկ տուրցխեցի է՝ լեզգիների հերթական ներխուժման ժամանակ տեղափոխվել են Արդահան, այնուհետեւ կրկին վերադարձել Տուրցխ։ 1947 թվականին Ավետիսյանների մի մասը տեղափոխվել է Մախարաձեի շրջան՝ Շերոմ գյուղ, այդ թվում եւ բանաստեղծի ծնողները։ Գուրին այնտեղ է ծնվել, սակայն 5 տարեկանում կրկին վերադարձել են Տուրցխ։ Ողջ կյանքը ապրում էր Ախալքալաքի Տուրցխ գյուղում
։Կինը՝ բանաստեղծուհի Սիլվա Սիփանուհի։ Ուներ 8 երեխա՝ 6 աղջիկ (Հայկանուշ, Նաիրուհի, Ռուզաննա, Տիգրանուհի, Նարե, Անի) և երկու տղա (Նարեկ և Օզիոս) և թոռներ
Գուրի Եթեր (՝ Գուրի Ավետիսյան, ), հայ բանաստեղծ, գրող, Հայ գրողների միության անդամ, անվանի մտավորական, հասարակական-մշակութային գործիչ: 2015 թ. հունվարի 2-ին, 64 տարեկան հասակում մահացավ ջավախքցի ճանաչված բանաստեղծ, արձակագիր, հասարակական գործիչ Գուրի Եթերը (Գուրի Դանիելի Ավետիսյան): Նա իր ողջ գիտակցական կյանքում ապրեց և ստեղծագործեց հայրենի Տուրցխ գյուղում: Լինելով ութ զավակի հայր` Գուրի Եթերը հոգու հազար թելերով կապված էր հայրենի գյուղի, Ջավախք աշխարհի հող ու ջրի հետ:
Ինչպես Տերյանական և Ջիվանակա պոեզիյաի օրերը Գուրիեթերական պոեզիայի օրերը ևս ամեն տարի անցկացվեցին բանաստեղծի հայրենի Տուրցիս գյուղում; Պոեզիայի օրը մատուցվեց ասմունք, երգ և պար:Պոեզիայի մասնակցները այցելեցին բանաստեղծի շիրմին և Տուն-թանգարան:
Բայց քանի դեռ տուն թանգարանը պետական գրանցում չի ստացել և գյուղում չի կառուցվել , այս պատճառով պոեզիայի օրերը կանցկացվեն այլ վայրերում: